Ο Δρ. Γιώργος Στάμτσης είναι Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Συνδέσμου Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ)
Έχουμε συνηθίσει να εστιάζουμε στις μεγάλες δυσκολίες, τα εμπόδια και τις αντιξοότητες που υπάρχουν παντού γύρω μας. Η πανδημία του SARS-CoV-2 δημιούργησε μια κατάσταση που κανείς δεν είχε προβλέψει μερικούς μήνες πριν. Όσον αφορά τη δημόσια υγεία η Ελλάδα τα έχει πάει εξαιρετικά έως τώρα. Από την άλλη η ύφεση στην οικονομία είναι μεγάλη. Παρόλα αυτά ελπίζουμε ότι οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα επαληθευθούν και η μεταβολή του ΑΕΠ της χώρας μας θα ακολουθήσει μια πορεία τύπου V, με ισχυρή ανάπτυξη το 2021.
Ad astra per ardua
Πού εντοπίζονται όμως τα άστρα και η επιτυχία στην αγορά του ηλεκτρισμού; Τι στόχους πρέπει να βάλουμε και πώς μπορούμε να τους πετύχουμε; Και πώς πρέπει να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός των νέων αγορών στην Ελλάδα;
Αρχικά, πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε όλους ότι η προστασία του κλίματος παραμένει ως η μέγιστη πρόκληση και ευθύνη, μέσω της επίτευξης των ενεργειακών και κλιματικών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τόσο των ενδιάμεσων του 2030, όσο και της μακροπρόθεσμης κλιματικής ουδετερότητας με ορίζοντα το 2050. Αυτά λοιπόν είναι τα άστρα μας, οι στόχοι που έχει θέσει η χώρα μας στο φιλόδοξο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα το οποίο έχει υποβάλλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Και η διαδρομή προς τα άστρα πρέπει να γίνει μέσω της ευημερίας, της τεχνολογικής προόδου και της κοινωνικής συνοχής όπως αυτές αποτυπώνονται στους Στόχους του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, και σε καμία περίπτωση μέσω της νέκρωσης της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, όπως συμβαίνει στον καιρό της πανδημίας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η συντριπτική πλειοψηφία των κυβερνήσεων των κρατών-μελών συμφωνούν ότι δεν πρέπει να υπάρξει οπισθοδρόμηση όσον αφορά την προστασία του κλίματος. Κι ότι η επάνοδος της ευρωπαϊκής οικονομίας από την ύφεση στην ανάπτυξη πρέπει να γίνει μέσω πολιτικών και έργων που συμβαδίζουν με αυτόν τον κεντρικό στόχο. Για να μην πλατειάζουμε και να μην μεγαλοπιανόμαστε, ας δούμε ποιος είναι ο ρόλος της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού στην Ελλάδα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα σε αυτό το δεδομένο ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Ανταγωνισμός και ασφάλεια εφοδιασμού
Η αγορά ηλεκτρισμού τα τελευταία χρόνια -σε αντίθεση με τις παραφωνίες περί ολιγοπωλίου που, με εμμονή, ακούγονται από κάποιους- έχει αναπτύξει ένα περιορισμένο σε έκταση αλλά αξιοπρόσεκτο σε αποτελέσματα επίπεδο ανταγωνισμού, το οποίο έχει οδηγήσει και σε σημαντική μείωση των τιμών για τους καταναλωτές.
Επιπλέον αξίζει να σημειωθεί ότι η απρόσκοπτη λειτουργία των μονάδων παραγωγής και το διασυνοριακό εμπόριο διασφάλισαν σε κάθε στιγμή της πανδημίας την επάρκεια σε ηλεκτρική ενέργεια. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, ιδίως εάν σκεφθούμε ότι στην Ελλάδα δεν λειτουργεί κανείς μηχανισμός επάρκειας ηλεκτρικής ισχύος, τα έσοδα από την αγορά εφεδρειών είναι μηδαμινά και δεν υπάρχει κανένα πλαίσιο για την λειτουργία τους ως κρίσιμες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής. Επομένως, είναι η μακροχρόνια δέσμευση των εταιρειών ηλεκτρισμού για παρουσία και ανάπτυξη στην Ελλάδα που διασφάλισε τη συνεχή, απρόσκοπτη και σύμφωνη με τη ζήτηση ροή του ηλεκτρικού ρεύματος στα δίκτυα. Έτσι η πολιτική ηγεσία, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και όλοι οι πολίτες μπόρεσαν να αφοσιωθούν στην αντιμετώπιση της πανδημίας, χωρίς να έχουν την έγνοια για το αν θα υπάρχουν διακοπές ρεύματος.
Βέβαια, αυτή η κατάσταση στην αγορά δεν πρέπει και δεν μπορεί να συνεχίζεται εις το διηνεκές. Όπως πολλές φορές έχουμε τονίσει η ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να συμπληρώνεται από μια ανταγωνιστική αγορά εφεδρειών-ευελιξίας και μια ανταγωνιστική αγορά διαθέσιμης ισχύος. Το θετικό είναι ότι η ημερομηνία έναρξης των νέων αγορών ηλεκτρισμού φαίνεται να έχει επηρεαστεί μόνο για περιορισμένο διάστημα. Μετά από πολυετείς καθυστερήσεις η χώρα μας πρέπει επιτέλους να συζευχθεί με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές αγορές ηλεκτρισμού. Οι προετοιμασίες είναι πυρετώδεις όπως μας βεβαιώνουν οι αρμόδιες αρχές και οι αρμόδιοι φορείς. Και αυτό όντως ισχύει όσον αφορά τη λειτουργία και τη διασυνδεσιμότητα των συστημάτων.
Παρακολούθηση αγοράς
Όμως η μεγάλη ανησυχία των ανθρώπων της αγοράς ηλεκτρισμού παραμένει. Ανησυχία η οποία εντοπίζεται στη μεγάλη καθυστέρηση που παρατηρείται σχετικά με τη συγκρότηση των διαδικασιών για την αυστηρή, συστηματική και αποτελεσματική παρακολούθηση της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρισμού.
Με την κατάργηση του μοντέλου της υποχρεωτικής κοινοπραξίας (mandatory pool) θα σταματήσει και η λειτουργία του κανόνα του ελάχιστου μεταβλητού κόστους. Αυτός ο κανόνας -όσο και εάν έχει επισύρει την αδικαιολόγητη μήνι πολλών, που ίσως ελπίζουν να αγοράζουν την ενέργεια κάτω του κόστους για τη δική τους ωφέλεια- είναι το ισχυρότερο εργαλείο για την αποτροπή αντί-ανταγωνιστικών πρακτικών από τη δεσπόζουσα επιχείρηση. Σε λίγους μήνες που αυτός ο κανόνας θα έχει καταργηθεί, φοβούμαστε ότι δεν θα είναι έτοιμες ακόμα και δεν θα έχουν δοκιμαστεί επαρκώς οι διαδικασίες της ΡΑΕ, του ΕΧΕ και του ΑΔΜΗΕ για την καθημερινή παρακολούθηση της αγοράς και την αποτροπή, βασικά, της συστηματικής πώλησης κάτω του κόστους.
Είναι απαραίτητη, λοιπόν, η επίσπευση της σχετικής μελέτης που έχει αναθέσει η ΡΑΕ, ώστε πριν το φθινόπωρο να έχουν στηθεί οι διαδικασίες στο τμήμα παρακολούθησης αγοράς της ΡΑΕ, το οποίο και θα συντονίζει τις ενέργειες των αντίστοιχων τμημάτων του ΕΧΕ και του ΑΔΜΗΕ. Σε αντίθετη περίπτωση μια επιδεινούμενη καθημερινότητα στην αγορά που θα χαρακτηρίζεται από, ενδεχομένως, αυξανόμενη άσκηση αντί-ανταγωνιστικών πρακτικών είναι ένα σενάριο που δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Εμπιστοσύνη
Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα προβλέπει ότι την επόμενη δεκαετία η Ελλάδα θα πρέπει να υπερδιπλασιάσει την ισχύ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Καθώς η εποχή των εγγυημένων τιμών φτάνει στο τέλος της, είναι σαφές ότι η προσέλκυση τόσο μεγάλων επενδύσεων στον τομέα των ΑΠΕ μπορεί να γίνει μόνο εάν υπάρχει εμπιστοσύνη στη λειτουργία και τον ανοικτό και ανταγωνιστικό χαρακτήρα της αγοράς ηλεκτρισμού.
Αλλιώς κανείς δεν θα πάρει τελικά το ρίσκο να επενδύσει σε μια αγορά που είναι ευεπίφορη σε αντί-ανταγωνιστικές πρακτικές. Επομένως ο σωστός και πλήρης σχεδιασμός της αγοράς καθώς και η αποδοτική λειτουργία της είναι εκ των ων ουκ άνευ για την επίτευξη των κλιματικών στόχων της Ελλάδας το 2030. Και δεν είναι μόνο το θέμα των ΑΠΕ. Ούτε η ηλεκτροκίνηση θα μπορέσει να αναπτυχθεί με τους απαιτούμενους ρυθμούς εάν γίνεται μετ’ εμποδίων ο ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών που προμηθεύουν με ενέργεια τα ηλεκτρικά οχήματα. Μια έρπουσα αγορά ηλεκτρισμού θα δυσχεράνει επίσης σημαντικά και την προσπάθεια εξηλεκτρισμού -άμεσου ή έμμεσου- αρκετών κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας όπως η θέρμανση και αρκετές βιομηχανικές διεργασίες. Εάν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στον ανταγωνιστικό χαρακτήρα της τιμής ρεύματος, τότε όλα τα σχέδια για παραγωγή πράσινου υδρογόνου στη χώρα μας θα μείνουν μάλλον επί χάρτου.
Ως κατακλείδα, γίνεται λοιπόν φανερό σε όλους πόσο απαραίτητο εργαλείο είναι μια ανοικτή, ανταγωνιστική και με επαρκή ρευστότητα αγορά ηλεκτρισμού για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Δεν είναι απλά απαραίτητο, είναι το βασικό εργαλείο για την επίτευξη των φιλόδοξων ενεργειακών και κλιματικών στόχων της επόμενης δεκαετίας. Ας της αφιερώσουμε λοιπόν όλοι τον χρόνο και την προσοχή που της αξίζει. Ώστε πράγματι να φθάσουμε στα άστρα. Όποιες κι αν είναι οι δυσκολίες και τα εμπόδια.
